De ochtenddauw hangt nog over de glinsterende velden rond Hallum toen ik mijn huurauto parkeerde bij de bescheiden kerk die het centrum markeert van dit terpdorp. Met slechts 2.670 inwoners lijkt Hallum op het eerste gezicht een doorsnee Fries dorpje. Maar ik wist beter. Op amper 0,6 meter boven zeeniveau gebouwd, sta ik hier op een plek waar een van de meest dramatische middeleeuwse verhalen van Friesland zich afspeelde – een moorddrama dat leidde tot de stichting van het allereerste norbertijner klooster in deze noordelijke provincie.
Het 12e-eeuwse moorddrama dat Mariëngaarde schiep
Terwijl ik over het voormalige kloosterterrein loop, is er weinig dat verraadt wat hier gebeurde in 1163. “Hier stond ooit een gigantisch kloostercomplex dat uit een daad van berouw werd geboren,” vertelt mijn lokale gids terwijl we over de licht verhoogde terp wandelen.
Het verhaal is even bloedig als fascinerend. Edelman Goslinck Goslinga pleegde een gruwelijke moord, en zocht naar een manier om zijn ziel te redden. Frederik van Hallum, een lokale pastoor met charisma en visie, bood hem een uitweg – doneer je rijkdom voor een nieuw klooster. Net zoals in het nabijgelegen Sloten waar middeleeuwse structuren bewaard bleven, kreeg Hallum zo zijn eigen historische fundament.
Het resultaat was Mariëngaarde, wat uitgroeide tot een spirituele grootmacht. Op het hoogtepunt in 1293 woonden hier 400 monniken en nonnen – bijna een vijfde van de huidige dorpsbevolking. De abdij werd moeder van zes andere kloosters en verwierf zelfs het patronaatsrecht over kerken in Leeuwarden.
“Je voelt hier nog steeds iets speciaals. De rust, de lijnen in het landschap. Het is alsof het verleden hier nooit helemaal is verdwenen, alsof de grond zelf de verhalen bewaart.”
Van kloosterstad naar verborgen terpdorp
Vandaag is Hallum onopvallend in zijn bescheidenheid. Terwijl duizenden toeristen jaarlijks nabijgelegen steden als Dokkum en Leeuwarden bezoeken, blijft dit terpdorp onder de radar. De radiale straatstructuur – typisch voor een terpdorp – onthult zijn eeuwenoude oorsprong.
Net als het nabijgelegen Anjum, waar archeologische schatten onder de oppervlakte liggen, bewaart Hallum zijn geschiedenis in lagen. De huidige Grote Kerk staat op dezelfde plek waar ooit de kloosterkerk stond, na een dramatische instorting van de toren in 1805.
Wandelend over de Hegebuorren en Grutte Streek, de historische hoofdstraten, zie ik waarom dit dorp het waard is om te ontdekken. Het voelt als een miniatuur-versie van beroemde Europese abdijdorpen zoals Cluny, maar zonder de toeristische drukte.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste manier om Hallum te verkennen is via een wandelroute die start bij de kerk en langs het voormalige kloosterterrein voert. Aan de zuidzijde bevindt zich een informatiepaneel dat de oorspronkelijke kloosterplattegrond toont – laat je niet misleiden door de huidige boerderij die er staat.
In tegenstelling tot andere minuscule terpdorpen in de regio biedt Hallum moderne voorzieningen. Het Openluchtzwembad De Sawn Stjerren is perfect voor gezinnen tijdens warme zomerdagen, en lokale restaurants serveren authentieke Friese gerechten.
Bezoek bij voorkeur op een doordeweekse ochtend wanneer het dorpsleven op zijn meest authentiek is. De Friese uitdrukking “Us doarp” (ons dorp) weerspiegelt perfect de lokale trots die je hier voelt. En ja, gratis parkeren is overal beschikbaar.
Voor geschiedenisliefhebbers is de *Vita Fretherici* – een middeleeuws document dat het leven van Frederik van Hallum beschrijft – fascinerend leesvoer. Het origineel is verloren, maar kopieën en vertalingen zijn online te vinden.
De ziel van Hallum ervaren
Als ik tegen de avond nog een laatste wandeling maak langs de Hallumer Trekvaart, besef ik dat dit dorp iets bijzonders heeft. Het mysterie van hoe een gewelddadige daad uiteindelijk leidde tot eeuwen van spiritualiteit en gemeenschapszin is voelbaar in de vredige atmosfeer.
Mijn vrouw Sarah zou de fotografische mogelijkheden hier geweldig vinden – het gouden avondlicht op de terp, de eenvoudige maar krachtige kerkarchitectuur, de horizonlijnen die de hemel ontmoeten over eindeloze velden.
Hallum is als een goed bewaard dagboek uit de middeleeuwen – je moet weten waar te kijken om de verhalen te ontdekken, maar voor wie de moeite neemt, onthult het een verhaal van zonde, vergeving en de kracht van menselijke transformatie.