Ik sta op een kronkelende dijk in Monnickendam, waar de ochtendmist langzaam optrekt boven het water. Dit stadje van 9.900 inwoners herbergt een ongelooflijke 74 rijksmonumenten – dat betekent één historisch gebouw per 134 inwoners, mogelijk de hoogste monumentendichtheid van heel Nederland. Mijn lokale bron bij het Waterlands Museum fluistert dat veel bezoekers deze verborgen schat overslaan ten gunste van het nabijgelegen Volendam, niet wetend dat ze het Nederlandse San Gimignano missen.
Nederland’s geheime monumentenhoofdstad
De monumentendichtheid hier is verbijsterend. Met 7-12 monumenten per vierkante kilometer overtreft Monnickendam zelfs beroemde historische steden als Brugge. Wandelend door de smalle straatjes passeer ik het ene na het andere monumentale pand, elk met zijn eigen verhaal.
De Speeltoren uit 1355 torent boven alles uit. Het is het oudste gebouw van de stad en herbergt wat lokaal liefdevol wordt omschreven als “het meest valse carillon van Europa”. Dit 500 jaar oude muziekinstrument speelt elke 15 minuten een melodie die door de eeuwen heen steeds meer vals is gaan klinken.
“We zijn trots op die valse tonen,” vertelt een medewerker van het museum. “Het vertelt het verhaal van vijf eeuwen weer en wind.” Deze historische imperfectie maakt het juist perfect – een authentieke ervaring die je nergens anders vindt.
Bijzonder is dat alle andere historische panden in Monnickendam dateren uit de 17e eeuw, nadat een verwoestende brand de stad teisterde. Dit creëert een unieke architecturale tijdcapsule waarin één middeleeuws bouwwerk staat te midden van Gouden Eeuw-pracht.
Het anti-Volendam effect
Terwijl het nabijgelegen Volendam jaarlijks overspoeld wordt door toeristen, blijft Monnickendam relatief onontdekt. Slechts 8.336 toeristen bezochten in 2019 het VVV-punt, vergeleken met de 400.000 bezoekers die jaarlijks naar het naburige Marken trekken.
Net zoals in Marken, waar de monumentendichtheid ook indrukwekkend is, concentreert het cultureel erfgoed zich hier in een compact gebied. Maar Monnickendam biedt iets wat deze populairdere bestemmingen missen: rust.
“Je kunt hier op een zomermiddag nog steeds een tafeltje vinden bij een waterfront restaurant zonder reservering. Probeer dat maar eens in Volendam.”
De historische haven vormt het kloppend hart van de stad. Zeven jachthavens bieden samen meer dan 2.500 ligplaatsen, waardoor het een van de grootste watersportcentra van Noord-Holland is. Het contrast met de drukte elders is verfrissend.
Een traditie van Nederlands erfgoed zoals we zien in andere historische Nederlandse steden is hier voelbaar, maar zonder de toeristische overdaad. 15% van alle banen in de gemeente is gerelateerd aan toerisme en recreatie – het hoogste percentage in heel Noord-Holland.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste toegang tot Monnickendam is met de bus 315 vanaf Amsterdam Centraal, die in ongeveer 25 minuten het stadje bereikt. Kom je met de auto? Parkeer dan gratis bij Hemmeland en wandel 5 minuten naar het centrum.
Bezoek de stad bij voorkeur vroeg in de ochtend (voor 10 uur) of laat in de middag (na 16 uur) wanneer het licht perfect is voor fotografie en de weinige toeristen die er zijn al vertrokken of nog niet gearriveerd.
Een lokaal geheim: horecagelegenheden in Monnickendam hebben onderling afspraken over wie er op maandag- en dinsdagavond opengaat. Vraag bij het VVV-punt welke restaurants open zijn als je buiten het weekend komt.
Zoals andere Noord-Hollandse havensteden heeft Hoorn een groeiende toeristische aantrekkingskracht, maar Monnickendam blijft vooralsnog het authentieke alternatief voor massatoerisme.
Toen ik gisteravond mijn bootje aanmeerde in een van de havens, stond de lucht in brand met een oranje zonsondergang. Een patroon dat we ook zien in andere opkomende bestemmingen in Noord-Holland. Sarah, mijn vrouw, maakte foto’s van de Speeltoren terwijl onze dochter Emma gefascineerd luisterde naar het valse carillon. In Monnickendam vonden we wat in het moderne reizen steeds zeldzamer wordt: een plek waar geschiedenis nog ademt zonder souvenirstalletjes op elke hoek. Zoals de Nederlanders zouden zeggen: “Monnickendam is echt een pareltje” – en voorlopig nog alleen voor de ingewijden.