De late middagzon verguldt de middeleeuwse gevels terwijl ik over de eeuwenoude kasseien van Zutphen wandel. Het contrast is onmiddellijk voelbaar – een stad met slechts 49.038 inwoners maar liefst 400+ monumenten. Dat is bijna 0,8 monument per 100 inwoners, een verbazingwekkende dichtheid die je nergens anders in Nederland vindt. Aan de oever van de IJssel, op amper 12 kilometer van het drukke Arnhem, onthult deze verborgen parel zich als een tijdcapsule die nog niet is ontdekt door massatoerisme.
Terwijl ik de historische Berkelpoort uit 1392 passeer, dringt het tot me door: Zutphen staat op het punt een culturele doorbraak te maken. Als reiziger die meer dan 60 landen heeft bezocht, herken ik de tekenen van een bestemming die zich klaarmaakt voor internationale erkenning.
Waarom 2025 Zutphen’s doorbraakjaar wordt
Terwijl ik door de Kolenstraat slenter, een van de smalste maar meest fotogenieke straatjes, vertelt een lokale gids me dat Zutphen aan de vooravond staat van een culturele explosie. De aanstaande IJsselbiënnale in september is slechts het begin van wat experts een “erfgoed-renaissance” noemen.
“Net zoals dit Friese havenstadje dat ook 2025 cultuurhoogtepunten plant, behoort Zutphen tot de verborgen Nederlandse juweeltjes die klaar zijn voor de spotlight,” fluistert de gids terwijl we de Wijnhuistoren naderen.
Cijfers vertellen het verhaal: met meer dan 400 monumenten op een oppervlakte van 42 vierkante kilometer centrum, biedt Zutphen een monumentendichtheid die zelfs het beroemde Rothenburg ob der Tauber in Duitsland naar de kroon steekt. En toch verwelkomt het 90% minder toeristen dan vergelijkbare historische juweeltjes.
De cijfers die toerisme-experts verbazen
Wat Zutphen onderscheidt van andere historische steden is niet alleen het aantal monumenten, maar de ongerepte staat ervan. Bijna 40% van alle gebouwen in het centrum heeft een beschermde monumentenstatus, vergeleken met minder dan 25% in Arnhem of Deventer.
“Zoals recent ontdekt in Nederlandse historische parels met verborgen archeologische schatten, blijven Nederlandse stadjes als Zutphen vaak onder de radar terwijl ze culturele rijkdommen herbergen die elders wereldfaam zouden genieten,” merk ik op tegen Sarah, die de monumentale trap van de Walburgiskerk fotografeert.
“Wij Zutphenaren zien onze stad als een goed bewaard geheim. Elke steen hier vertelt een verhaal, maar we delen ze alleen met wie echt luistert.”
Het historische koffie- en theehuis De Pelikaan, in bedrijf sinds 1827, bewijst dit punt. Terwijl ik een vers gebrande specialty koffie drink, merk ik dat hier geen toeristenmenu’s of meertalige borden zijn – alleen authentieke ervaring.
IJsselbiënnale als culturele katalysator
De IJsselbiënnale, die in september 2025 van start gaat, zal naar verwachting 40.000+ bezoekers trekken naar deze slapende reus. “Het succes van dit Belgische kuuroord dat toont hoe kleine steden grote evenementen organiseren toont aan dat historische stadjes als culturele trekpleister kunnen fungeren zonder hun ziel te verliezen,” vertelt een festivaldirecteur me.
Wat de IJsselbiënnale bijzonder maakt is de integratie van kunst met het middeleeuwse watererfgoed langs de rivier. Kunstinstallaties worden geplaatst in en rond het water, waardoor de rijke geschiedenis van Zutphen als Hanzestad wordt belicht.
De Librije, een 16e-eeuwse kettingbibliotheek in de Walburgiskerk, vormt het intellectuele hart van dit culturele ontwaken. Als een van de oudste openbare bibliotheken van Europa, met boeken letterlijk aan kettingen, biedt het een unieke blik in middeleeuws kennisbeheer.
Bezoek nu, voordat de geheimtip mainstream wordt
Voor de optimale Zutphen-ervaring raad ik aan om op doordeweekse ochtenden te komen. Parkeer bij P+R De Mars (€3,50 per dag) en wandel 7 minuten naar het historische centrum. Of nog beter, kom met de trein – het historische station ligt op slechts 400 meter van de binnenstad.
Begin bij de Wijnhuistoren die je gratis kunt beklimmen op donderdag tot zondag tussen 12:00 en 15:00 uur. Vanuit daar zie je het complete middeleeuwse straatpatroon. Vergeet niet langs De Pelikaan te gaan voor hun speciale Hanzekoffie (€3,80).
Net zoals Nederlandse verborgen juweeltjes die internationale aandacht verdienen bewijst, heeft Nederland nog vele schatten die ontdekking wachten.
Terwijl de zon ondergaat achter de Walburgiskerk en ik mijn laatste aantekeningen maak, besef ik dat Zutphen het perfecte voorbeeld is van wat ik zoek in mijn reizen: een plek waar geschiedenis voelbaar is zonder museumglas ertussen. Een stad die klaar staat om ontdekt te worden, maar nog steeds authentiek genoeg is om Emma, mijn 7-jarige dochter, te betoveren met verhalen die niet uit boekjes komen maar uit stenen straten en eeuwenoude gebouwen.