Ik sta op een eeuwenoude stadspoort terwijl de ochtendzon de 725 jaar oude straten van Wijk bij Duurstede verguldt. Wat deze plek werkelijk uniek maakt, voel ik direct onder mijn voeten: ik bevind me in de enige windmolen in Nederland die op een stadspoort gebouwd is. Terwijl fietsers onder me door pedalen, draait de molen Rijn en Lek rustig in de Utrechtse rivierwind. Deze stad van 23.826 inwoners ligt slechts 20 kilometer zuidoostelijk van Utrecht, maar voelt als een tijdreis naar middeleeuws Nederland – met een bijzondere kans die zich maar eens per generatie voordoet.
Een jubileumjaar dat je niet mag missen
Wijk bij Duurstede viert in 2025 haar 725-jarig bestaan sinds het verkrijgen van stadsrechten, een mijlpaal die samenvalt met unieke toegankelijkheid. Normaal gesloten monumenten openen exclusief hun deuren tijdens de Open Monumentendag in september, wat deze zomer perfect maakt voor een bezoek.
De onafgewerkte toren van de Grote Kerk vertelt een fascinerend verhaal van middeleeuwse ambitie. Terwijl ik omhoog kijk, wijst mijn lokale gids Marieke naar de abrupt eindigende spits. “Ze hadden grootse plannen, maar het geld raakte op,” vertelt ze met een typisch Nederlandse nuchterheid.
Het meest indrukwekkende monument is Kasteel Duurstede, waar ooit de machtige bisschop David van Bourgondië resideerde. Vandaag kan ik over de 15e-eeuwse kasteelruïne wandelen, normaal alleen toegankelijk tijdens speciale evenementen. De unieke combinatie van toren, ruïne en slotgracht maakt dit tot één van de meest fotogenieke plekken in de regio.
Wat dit jaar bijzonder maakt? De stad organiseert exclusieve theatrale rondleidingen die het verhaal van 725 jaar stadsgeschiedenis tot leven brengen. Net zoals in Geertruidenberg, dat 812 jaar historie koestert, bewaart Wijk bij Duurstede haar erfgoed met trots, maar zonder de drukte die je in grotere steden vindt.
De Nederlandse tegenhanger van Xanten
Als je van het Duitse Xanten houdt met zijn Romeinse historie en rivierligging, zul je hier een Nederlandse evenknie vinden. Toch heeft Wijk bij Duurstede iets wat Xanten mist: een werkende molen op een stadspoort waar je vers ambachtelijk meel kunt kopen op woensdag- en zaterdagmiddag.
De historische binnenstad telt een verrassend hoog aantal monumenten – bijna 70-80% van de gebouwen in het centrum zijn beschermd erfgoed. Terwijl Bad Nieuweschans zijn militaire erfgoed toont, bewijst Wijk bij Duurstede dat een kleine Nederlandse stad een schatkamer van architecturale wonderen kan zijn.
“Mensen denken altijd dat ze alles van Nederland hebben gezien na Amsterdam en Utrecht. Dan komen ze hier en staan ze perplex dat zo’n kleine plek zoveel verborgen geschiedenis heeft. Sommigen komen jaarlijks terug, vooral tijdens het jubileum.”
De ligging aan de Nederrijn voegt een extra dimensie toe. Vanuit de kasteeltuin zie ik kleine plezierboten voorbij glijden terwijl het zomerlicht danst op het water. Sarah, mijn vrouw, fotografeert vier verschillende soorten watervogels in nog geen tien minuten tijd.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste manier om Wijk bij Duurstede te bereiken is met de auto vanaf Utrecht (25 minuten rijden), met gratis parkeergelegenheid aan de rand van het centrum. Fietsliefhebbers kunnen de stad perfect verkennen via het uitgebreide netwerk van fietspaden langs de Nederrijn.
Bezoek vroeg in de ochtend (vóór 10:00 uur) voor de mooiste lichtval op de monumenten en om de lokale bakkers te zien die brood bakken met meel van de stadsmolen. Net als bij Lochem’s coulisselandschap, kun je hier authentieke Nederlandse ervaringen opdoen zonder de drukte.
Voor een unieke ervaring, volg de “Highlights van Wijk”-wandelroute (verkrijgbaar bij het informatiecentrum voor €2,50) of boek een exclusieve rondleiding met de stadsdichter André van Zwieten, die verborgen verhalen deelt die zelfs veel Nederlanders niet kennen.
Sluit je dag af bij Stadsbrouwerij de Dikke voor een proeverij van vier lokale bieren (€12,50) en vraag naar hun jubileumbrouwsel, speciaal gemaakt voor het 725-jarig bestaan.
Terwijl de avondzon de windmolen in gouden licht hult, besef ik dat Wijk bij Duurstede de essentie van Nederlands erfgoed vertegenwoordigt – niet door grootse gebaren of toeristische attracties, maar door de subtiele schoonheid van een gemeenschap die haar geschiedenis koestert. Zoals mijn dochter Emma later die avond zegt: “Het voelt alsof we in een verhaal zijn gestapt dat altijd al bestond.” In een land dat worstelt met overtoerisme, is dit stadje een zeldzaam juweel dat nog authentiek schittert – tenminste, voor nu.