Ik slenter door de met kasseien beklede straatjes van Oudewater, terwijl de ochtendmist langzaam optrekt boven het zeventiende-eeuwse stadhuis. In deze rustieke Nederlandse stad van 10.223 inwoners, gelegen op slechts 30 minuten van Utrecht, schuilt een verhaal dat in schril contrast staat met de duistere heksenprocessen die Europa eeuwenlang teisterden. Oudewater, met zijn 300+ monumenten op amper 40,10 km², deed iets revolutionairs: gedurende 400 jaar veroordeelde het geen enkele persoon als heks.
De Nederlandse stad met een 100% vrijspraakrecord
Terwijl ik de Heksenwaag binnenloop, een imposant gebouw uit 1482, voel ik de gewichtige geschiedenis. De waagmeester legt uit dat Keizer Karel V in 1545 aan Oudewater een uniek privilege verleende: het officiële recht om personen te wegen die van hekserij werden beschuldigd.
De logica was eenvoudig maar levensreddend: heksen werden verondersteld gewichtloos te zijn. Door mensen correct te wegen en certificaten van “normaal gewicht” af te geven, redde Oudewater potentieel honderden levens. “In een tijdperk waarin elders 80-90% van de beschuldigden werd veroordeeld, had Oudewater een verbazingwekkend 0% veroordelingspercentage,” vertelt de huidige waagmeester me.
Ik laat me wegen op dezelfde historische schaal en ontvang een certificaat dat bevestigt dat ik geen heks ben – een uniek souvenir dat nergens anders in Europa verkrijgbaar is. Net als Brielle met zijn 400 monumenten, toont Oudewater hoe kleine Nederlandse steden een buitengewone erfgoeddichtheid kunnen bewaren.
Salem’s positieve tegenhanger viert 760 jaar
In 2025 viert Oudewater haar 760ste verjaardag, waarmee het jubileumjaar samenvalt met een groeiende interesse in alternatieve historische verhalen. Terwijl Salem, Massachusetts bekend staat om zijn duizenden heksenprocessen, biedt Oudewater een verfrissend positief tegenverhaal.
“Wat mij raakte was niet alleen de geschiedenis, maar hoe dit kleine stadje een baken van rationaliteit was in een tijd van massahysterie. Ik kwam voor de Heksenwaag, maar ontdekte een stad vol verborgen verhalen.”
Terwijl Kampen’s 48 carillonklokken wekelijks galmen, weerklinkt in Oudewater de echo van een zeldzame historische rechtvaardigheid. Elk van de 13 gedocumenteerde certificaten die tussen 1674-1743 werden uitgegeven, vertegenwoordigt een gered leven.
De stad heeft meer monumenten dan plaatsen tien keer zo groot, waaronder 95 gemeentelijke en 127 rijksmonumenten. In tegenstelling tot de donkere oorlogsgeschiedenis van Clermont-en-Argonne, vertelt Oudewater een verhaal van menselijkheid temidden van massahysterie.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
Bereik Oudewater het beste via de N204, met gratis parkeren aan de rand van het historische centrum bij het Marktplein. Bezoek de Heksenwaag bij voorkeur in de vroege ochtend (voor 11:00) om een persoonlijke rondleiding te krijgen zonder wachtrijen.
Waar Grefrath sport en geschiedenis combineert, verenigt Oudewater mysterie en authentieke Nederlandse architectuur. Voor de beste foto’s, wandel langs de Linschoten rivier tijdens het gouden uurtje wanneer het avondlicht de historische gevels warm verlicht.
Insider tip: Reserveer een tafel bij Restaurant Hex, verstopt in een zijstraat, waar ze traditionele Nederlandse gerechten serveren bereid volgens eeuwenoude recepten – probeer de heksenkaas, een pikante kruidenkaas die alleen hier wordt gemaakt.
Net zoals Aalsmeer wereldwijd bloemen verhandelt, had Oudewater ooit een wereldwijde reputatie als de plek waar je kon bewijzen geen heks te zijn – een unieke Nederlandse niche die vandaag nog steeds toeristen trekt.
Terwijl ik mijn laatste avond doorbreng op een terras aan de gracht, realiseer ik me dat Oudewater bewijst hoe een kleine daad van rationeel denken eeuwen van betekenis kan hebben. Sarah zou de architectuurfotograaf in haar tot leven zien komen tussen deze perfecte historische gevels. In een wereld gefascineerd door duistere verhalen, biedt Oudewater een zeldzaam lichtpunt: een plaats waar rede triomfeerde over bijgeloof, wat misschien wel het grootste Nederlandse wonder is dat je kunt ervaren.