Ik sta aan de rand van de Leusderheide, waar de ochtendmist langzaam optrekt en de zon de contouren van dit kleine Nederlandse dorp onthult. Leusden, een gemeente van precies 31.911 inwoners, lijkt op het eerste gezicht een rustige buitenwijk van Amersfoort. Maar terwijl ik door het landschap wandel, ontvouwt zich een onverwacht verhaal – dit gebied herbergde ooit 47.000 gevangenen in het beruchte Kamp Amersfoort tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meer mensen waren hier gevangen dan er nu wonen. Het contrast tussen dit donkere verleden en de serene natuur die me nu omringt, is aangrijpend.
De vergeten 47.000: Nederland’s best bewaarde oorlogsgeheim
Terwijl de meeste toeristen zich verdringen bij het Anne Frank Huis in Amsterdam, ligt hier, slechts 15 minuten fietsen van het historische centrum van Amersfoort, een plek die het verhaal vertelt van tienduizenden levens. Het Nationaal Monument Kamp Amersfoort staat op de plek waar 47.000 Nederlandse gevangenen werden vastgehouden onder een regime van honger, mishandeling en dwangarbeid.
“Het voelt alsof je door twee werelden tegelijk loopt – de horror van toen en de schoonheid van nu,” vertelt een zachtsprekende oudere man terwijl hij langs me wandelt op het herdenkingspad. Net zoals Arnhems combinatie van kunst en oorlogsgeschiedenis, weet Leusden de zware erfenis van het verleden te verweven met natuurlijke schoonheid.
Terwijl ik door het monument loop, wijst een beheerder me op de Rozentuin der Bespiegeling – een plek waar rode rozen bloeien als symbool voor de gevangenentransporten. Sommige bunkers, loopgraven en zelfs een tankkering uit die periode zijn nog steeds zichtbaar langs de Grebbeliniedijk, verborgen tussen het groen dat ze langzaam weer opeist.
Een gemeente met twee gezichten
Wat Leusden werkelijk bijzonder maakt, is dat het niet één, maar twee complete ecosystemen herbergt binnen zijn gemeentegrenzen. Het westelijke deel ligt op de hellingen van de Utrechtse Heuvelrug met uitgestrekte bossen en heide, terwijl het oostelijke deel deel uitmaakt van de vruchtbare Gelderse Vallei.
Deze tweedeling biedt bezoekers een zeldzame kans om binnen 10 minuten fietsen van landschap te wisselen – van dichte dennenbossen naar open weilanden. Vergelijkbaar met West-Europa’s grootste natte heidegebied, toont de Leusderheide nu een prachtige paarse gloed door de heide die in augustus 2025 zijn hoogtepunt bereikt.
“Wij zeggen altijd: In Leusden kun je de geschiedenis voelen onder je voeten en de toekomst zien in het landschap. Veel mensen komen voor het ene en ontdekken dan het andere.”
Wat opvalt tijdens mijn wandelingen is hoe de natuur hier heeft gediend als stille getuige van de geschiedenis, maar ook als helende kracht. Dezelfde bossen die ooit de gevangenentransporten verborgen hielden, bieden nu rust aan bezoekers die op zoek zijn naar een ontsnapping uit de drukte, net zoals de authentieke Nederlandse dorpssfeer in Broek in Waterland.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste manier om Leusden te ervaren is via een combinatie van fiets en wandelen. Parkeer gratis bij het toeristisch informatiepunt “Leusden Natuurlijk” in winkelcentrum de Hamershof en huur een fiets voor €15 per dag. Ze bieden exclusieve routes die niet online beschikbaar zijn.
Bezoek het Kamp Amersfoort monument in de vroege ochtend, wanneer het licht door de bomen valt en de sfeer het meest indrukwekkend is. In augustus 2025 is het ideaal om de heide te bezoeken in de late namiddag, wanneer de paarse kleur het meest intens is tegen de ondergaande zon.
Lokale insiders raden aan om na je bezoek aan het monument door te fietsen naar Landgoed Den Treek, waar 1400 hectare bos wacht met verborgen picknickplekken die zelfs veel Nederlanders niet kennen. Waar Apeldoorns paleis en natuurcombinatie toeristen trekt, biedt Leusden een serener alternatief.
De grootste verrassing ontdekte ik bij het Sovjet Ereveld, waar 865 soldaten uit voormalig Sovjet-Unie begraven liggen. De beheerder toonde me een recent gerenoveerde Experience Center, waar persoonlijke verhalen verteld worden in plaats van kale statistieken.
Mijn vrouw Sarah, die me vergezelde als fotografe, beschreef Leusden als “een boek waarvan je denkt dat je de inhoud kent, maar waarbij elke pagina je verrast.” In Nederland zeggen ze “Niet alles wat goud blinkt is goud” – maar in Leusden geldt het omgekeerde: achter het bescheiden uiterlijk ligt een schat aan verhalen en natuur die wachten om ontdekt te worden.