Vorige week stapte ik uit mijn trein op het rustige station van IJlst, een klein stadje in het hart van Friesland. Met slechts 3.020 inwoners lijkt deze plaats nauwelijks op te vallen tussen grotere toeristische trekpleisters. Maar zodra ik langs de rustige Geeuw-rivier wandelde, begreep ik waarom deze verborgen parel steeds meer aandacht krijgt. Houtzaagmolen De Rat draaide langzaam in de ochtendwind, terwijl een handvol vroege kanoërs over het spiegelgladde water gleed.
De kleinste Elfstedenstad transformeert in zomermaanden
IJlst mag dan klein zijn met haar 3.020 inwoners, maar dit is officieel de kleinste van de historische Friese Elf steden. De stad heeft een unieke dubbelidentiteit: ’s winters een rustige gemeenschap, maar in zomermaanden een bruisend centrum voor watersportliefhebbers.
Wat IJlst werkelijk onderscheidt is haar eeuwenoude connectie met hout. De stad staat niet voor niets bekend als “Houtstad”. De werkende houtzaagmolen De Rat, gebouwd in 1828, is een levend museum dat alleen draait wanneer er voldoende wind staat. Het maakt het bezoek tijdsgevoelig – je ziet de molen in werking of niet.
Tijdens mijn bezoek vertelde een vrijwilliger in het Museum Houtstad hoe het stadje ooit 70% van alle Nederlandse schaatsen produceerde. De Nooitgedagt-fabriek, nu onderdeel van het museum, was decennialang het kloppende hart van IJlst.
De beroemde Overtuinen zijn een ander zeldzaam fenomeen – stadspercelen waar huizen en tuinen door water worden gescheiden, alleen toegankelijk via kleine bruggetjes. Ze creëren een uniek riviersilhouet dat anders dan het nabijgelegen Dokkum met zijn middeleeuwse mysteries een meer landelijke charme uitstraalt.
Een ambachtelijk alternatief voor overtoeristische bestemmingen
Vergeet Giethoorn met zijn overvolle grachten. In IJlst kon ik zonder wachtrijen een kano huren voor €15 en de pittoreske waterwegen verkennen. Het water hier is opmerkelijk rustig, bijna spiegelglad tijdens windstille dagen.
De stad heeft een vergelijkbare ambachtelijke identiteit als kleine Bretonse houtsteden in Frankrijk, maar zonder massatoerisme. Net als andere Friese terpgemeenschappen zoals Marrum, bewaart IJlst zorgvuldig haar historische essentie.
“Wat bijzonder is aan IJlst: je ziet ambachtslieden nog echt met hun handen werken. Geen show voor toeristen, maar authentiek vakmanschap dat al generaties wordt doorgegeven.”
De inwoners, lokaal “kypmantsjes” genoemd naar een traditionele koeksoort, zijn opvallend trots op hun houtbewerkingserfgoed. In het museum demonstreren vrijwilligers regelmatig traditionele houtbewerkingstechnieken die teruggaan tot de 17e eeuw.
In tegenstelling tot plaatsen die zich richten op massatoerisme, biedt IJlst een rustiger tempo. Vergelijkbaar met Bokrijk’s ‘Fietsen door Water’ combineert IJlst natuurschoon met cultuurhistorie, maar in een intiemere setting.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De optimale tijd om IJlst te bezoeken is tussen 9-11 uur ’s ochtends wanneer de kans op windkracht voor de molen het grootst is. De houtzaagmolen draait alleen als er voldoende wind staat – een fascinerende weersafhankelijkheid die niet veel historische attracties hebben.
Parkeer gratis bij het station en wandel binnen 5 minuten naar het centrum. Restaurant De Utherne biedt het beste terras met zicht op zowel de molen, het museum als de Japans-Friese fontein “De Onsterfelijke Bloemen”.
Waar Holwerd met zee experimenteert, behoudt IJlst zijn historische relatie met binnenwater. Let op de Eegracht, de kronkelende hoofdwaterweg die perfect is voor een avondwandeling wanneer de lage zon spectaculaire reflecties creëert.
Voor 2025 voorspelt de lokale VVV een toename in ambachtelijke workshops waarbij bezoekers onder begeleiding kunnen leren houtbewerken of traditionele schaatsontwerpen kunnen maken. Reserveer vooraf via het museum, want deze ervaringen met maximaal 8 deelnemers vullen zich snel.
Een tijdloze plek in een veranderende wereld
Terwijl ik mijn laatste middag doorbreng op een bankje aan de Geeuw, overdenk ik hoe IJlst de perfecte balans heeft gevonden tussen verleden en heden. Mijn vrouw Sarah zou gefascineerd zijn door de lichtval op het water – perfect voor haar fotografie.
In een wereld waar authenticiteit steeds zeldzamer wordt, voelt IJlst als een Friese tijdcapsule die toch volledig in het heden staat. Zoals de lokale uitdrukking luidt: “Het water stroomt langzaam, maar komt overal” – een perfecte metafoor voor hoe deze kleine stad langzaam maar zeker haar plek in het toeristische landschap van Nederland verovert.