De smalle bergweg kronkelt zich omhoog terwijl ik de laatste 12 kilometer onverharde weg trotseer. Mijn 4×4 schudt heftig over de kuilen, maar dan opent het landschap zich plotseling. Op 1.495 meter hoogte verschijnt Lukomir, Europa’s hoogstgelegen permanent bewoond dorp. Slechts 13 permanente inwoners houden hier stand, terwijl Bosnië’s moderne wereld ver beneden ligt. De traditionele stenen huizen met hun karakteristieke daken lijken verstild in de tijd, alsof ze de eeuwen hebben getrotseerd zonder een kras.
Als ik uitstap, word ik begroet door een oudere vrouw in traditionele handgeweven kleding. Zonder een woord Engels biedt ze me een kopje dampende bosanska kava (Bosnische koffie) en zoete rahatlokum aan. Het gebaar spreekt boekdelen over de gastvrijheid die hier nog authentiek is, niet geënsceneerd voor toeristen zoals in zoveel Europese dorpen.
1.495 meter: Europa’s hoogstgelegen permanente gemeenschap
Lukomir ligt op een indrukwekkende 1.495 meter boven zeeniveau, wat het tot het hoogst permanent bewoonde dorp van Bosnië en Herzegovina maakt. Ter vergelijking: veel Duitse Alpen-dorpen zoals Garmisch-Partenkirchen worden tijdens wintermaanden volop bewoond, maar Lukomir is bijna volledig verlaten wanneer de sneeuw valt.
In de winter daalt de permanente bevolking tot nauwelijks 4-5 ouderen die weigeren te vertrekken, terwijl de rest naar lager gelegen gebieden verhuist. Deze seizoensmigratie, een eeuwenoude traditie, maakt Lukomir uniek binnen Europa, waar dorpen meestal het hele jaar door bewoond zijn of volledig verlaten worden.
De huizen hebben een fascinerende architectuur met traditionele eiken shingles en moderne golfplaten daken – een praktische aanpassing na materiaalschaarste tijdens de Bosnische oorlog. Sommige gebouwen zijn nu beschermde nationale monumenten, net zoals authentieke Italiaanse bergarchitectuur in Ostuni, maar hier zonder de toeristische drukte.
De laatste nomaden van Europa
Wat Lukomir werkelijk onderscheidt van andere Europese bergdorpen is de zeldzame nomadische traditie die hier standhoudt. In de zomer zwelt de bevolking aan tot ongeveer 60 seizoensbewoners wanneer families terugkeren om hun kuddes schapen te laten grazen op de rijke bergweiden.
De oorsprong van deze bewoners ligt eigenlijk in Podveležje bij Mostar, vanwaar ze eeuwen geleden vanwege watergebrek naar deze hoger gelegen gebieden migreerden. Deze mobiliteit zit diep in hun cultuur verankerd, vergelijkbaar met traditionele leefwijzen in Staphorst, maar dan in een extremere bergomgeving.
“Onze grootouders leerden ons dat het land ons bezit, niet andersom. In de winter gaan we naar beneden, in de zomer komen we thuis. Dat doen we al generaties lang – waarom zouden we nu veranderen voor toeristen?”
Terwijl ik langs de kleine nederzetting loop, zie ik vrouwen die traditionele wollen sokken breien die ze langs de weg verkopen. Bijna geen enkele berg in Europa heeft nog zo’n authentieke handwerktraditie behouden. De verkoop van deze items, samen met kazen van schapenmelk, vormt een belangrijk deel van de lokale economie.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste manier om Lukomir te bereiken is via Sarajevo (50 km), bij voorkeur met een 4×4-voertuig vanwege de laatste onverharde kilometers. Reisbureaus in de hoofdstad bieden dagtrips aan voor ongeveer €110 per persoon, maar zelfstandig rijden is ook mogelijk tijdens zomermaanden (mei-november).
De meest spectaculaire wandelroute begint in het dorp Umoljani, waar je langs de adembenemende Rakitnica Canyon loopt. Deze route duurt ongeveer 4-5 uur en biedt uitzichten die met geen enkele Alpenwandeling te vergelijken zijn. Mijn vrouw Sarah, die landschapsfotografie doet, noemt dit “Europa’s best bewaarde visuele geheim”.
Bezoek Lukomir bij voorkeur tijdens juli of augustus wanneer het dorp op zijn levendigst is en alle families aanwezig zijn. Echter, anders dan vergelijkbare Balkanauthenticiteit elders, verwacht hier geen winkels of restaurants – neem voldoende water en snacks mee.
Terwijl ik bij zonsondergang wegrijdt, valt me op dat Lukomir’s grootste schat niet zijn hoogte of isolatie is, maar de trage dans tussen traditie en moderniteit. In een Europa waar authentieke bergculturen verdwijnen onder lawines van commercialisering, biedt deze plek een zeldzaam venster naar een bijna verdwenen levensstijl. Zoals een lokale herder het uitdrukte: hier meten mensen tijd in seizoenen, niet in seconden.