De zomerzon hangt laag boven de statige lanen van Merksplas Colony terwijl ik over het grindpad wandel. In dit verstilde landschap beschermen 8.935 inwoners een historisch erfgoed van meer dan 500 hectare – een ongekende verhouding in Europa. Slechts minder dan 50.000 bezoekers per jaar ontdekken deze plek, terwijl het naburige UNESCO-erkende Groot Begijnhof Mechelen jaarlijks ruim 2,1 miljoen toeristen verwerkt. Het contrast is verbluffend: hier hoor ik alleen het zachte kraken van grind onder mijn schoenen en het gefluister van populieren in de wind.
8.935 Belgen bewaken een sociaal geheim van 200 jaar oud
Op slechts 28 meter boven zeeniveau strekt zich een verdwenen wereld uit, ontworpen door architect Victor Besme in de late 19e eeuw. Merksplas Colony was ooit een gedwongen werkplek voor landlopers en armen – een sociaal experiment van formaat.
De kaarsrechte dreven vormen een geometrisch patroon dat zelfs vanuit de lucht indrukwekkend blijft. Elke laan vertelt een verhaal van orde en discipline, terwijl de monumentale Grote Hoeve en landloperskapel als stille getuigen overeind blijven.
Wat deze plek zo bijzonder maakt is dat 11,2% van de gemeentelijke oppervlakte gewijd is aan dit erfgoedlandschap. Ter vergelijking: het wereldberoemde Nederlandse dorp dat 120 rijksmonumenten bewaart zonder massa’s heeft slechts 7% beschermd gebied.
De laatste landlopers vertrokken in 1993, toen België de wet tegen landloperij afschafte. Sindsdien transformeerde deze plek tot een serene natuurparel, waar het landschap en de gebouwen intact bleven, als in een tijdcapsule.
Waarom Wortel’s UNESCO-erkenning Merksplas’ toekomst voorspelt
In 2021 kreeg het naburige Wortel Colony UNESCO-werelderfgoedstatus, terwijl Merksplas (nog) ontbreekt op deze prestigieuze lijst. Dat maakt deze plek momenteel een verborgen juweeltje – vergelijkbaar met Franse vestingstadje met citadel groter dan Carcassonne voordat het internationale erkenning kreeg.
“Je voelt hier de geschiedenis onder je voeten. Elke steen, elke boom vertelt een verhaal. Ik kom hier al dertig jaar en het blijft een van de weinige plekken waar je nog écht alleen kunt zijn met het verleden.”
Volgens Minister Diependaele wordt Merksplas waarschijnlijk in Q4 2025 aan het UNESCO-dossier toegevoegd. Dit betekent dat de late zomer van 2025 letterlijk de laatste kans biedt om deze plek in relatieve rust te ervaren.
Het contrast met andere UNESCO-sites is treffend. Terwijl dit Nederlandse stadje met meer monumenten per km² dan Brugge kampt met overtoerisme, heeft Merksplas momenteel een bezoeker-residentenverhouding van slechts 1:56 – een zeldzame rustige authentieke ervaring.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste toegang is via de noordelijke ingang aan de Steenweg op Wortel, waar gratis parkeren beschikbaar is. Kom op een doordeweekse dag rond 9:00 uur of na 17:00 uur voor de meest serene ervaring.
Neem beslist de Vagebondjespad wandelroute (5,3 km) die je langs de belangrijkste gebouwen voert. De paarse gloed van de druiventros (Tradescantia) langs de historische dreven is spectaculair, maar alleen zichtbaar tot 1 september.
Bezoek het bezoekerscentrum Kolonie 5-7, gevestigd in de voormalige varkenshouderij, waar je de nieuwe AR-app kunt downloaden die de sociale geschiedenis visualiseert – een primeur voor 2025.
Voor vogelaars: de late augustus periode is perfect voor het spotten van 17 soorten migrerende vogels die het drevennetwerk als natuurlijke corridor gebruiken – een fenomeen dat zelfs in Belgische natuurgidsen nauwelijks vermeld wordt.
Terwijl ik Merksplas Colony verlaat, realiseer ik me dat dit landschap méér is dan erfgoed – het is een levend document van sociale geschiedenis. Het balanceert perfect op het randje van ontdekking, nog onaangetast door massatoerisme. Sarah zou hier prachtige foto’s kunnen maken van de lange schaduwen over de dreven, terwijl Emma de verborgen verhalen zou kunnen ontdekken via de nieuwe kinderroute ‘Fox Tricks’. Voor een reiziger op zoek naar authentieke verhalen, voelt Merksplas als een open geschiedenisboek waarin je kunt wandelen – nog één rustige zomer lang.