Ik sta op de hoogste trede van de Peperbus toren in Bergen op Zoom, hijgend na een klim van 182 treden. Voor me ontvouwt zich een panorama dat de 70.216 inwoners van deze gemeente dagelijks als vanzelfsprekend beschouwen. Beneden strekt zich een middeleeuwse kern uit met een onwaarschijnlijke dichtheid van meer dan 800 monumenten, omringd door de glooiende Brabantse Wal die nergens anders in het vlakke Nederland te vinden is. Herfstbladeren beginnen nu, begin september 2025, hun eerste goudoranje tinten te tonen, waardoor dit het perfecte moment is om een ontdekking te doen die volgende herfst waarschijnlijk niet meer mogelijk zal zijn.
De monumentenschat die zelfs Brugge naar de kroon steekt
Bergen op Zoom huisvest misschien de meest onderschatte monumentendichtheid van Nederland. In de compacte historische kern alleen al bevinden zich ruim 800 monumenten – een cijfer dat zelfs het beroemde Brugge in België naar de kroon steekt, maar met een fractie van de toeristen.
Het kloppend hart vormt het Markiezenhof, een 15e-eeuws laatgotisch stadspaleis waar ooit de markiezen van Bergen op Zoom resideerden. Wat veel bezoekers niet weten is dat dit gebouw het oudste stadspaleis van de Benelux is, met meer dan 250 kamers en zalen verspreid over drie binnenplaatsen.
Wandelend door de kronkelige straten kom je bij de Gevangenpoort uit 1330, een van de weinige overgebleven poorten van de oorspronkelijke vestingwerken die de stad haar bijnaam “La Pucelle” (de maagd) opleverden – verwijzend naar het feit dat de stad nooit werd ingenomen.
Net zoals het nabijgelegen Venlo, waar het eerste cradle-to-cradle stadskantoor staat, combineert Bergen op Zoom industrieel erfgoed met historische schoonheid. De overgang van tabaksindustrie naar moderne chemie bij SABIC Innovative Plastics weerspiegelt de veerkracht van deze stad.
Laatste kans: De Brabantse Wal voordat de massa komt
Wat Bergen op Zoom werkelijk onderscheidt is de Brabantse Wal – een geologisch unieke steilrand waar het landschap plotseling zo’n 20 meter stijgt uit het omringende landschap. Dit fenomeen heeft bergen in het Nederlandse landschap gecreëerd die nu perfect zijn voor herfstwandelingen.
De timing is cruciaal. Het officiële Streekpad Brabantse Wal werd recent opgeheven, maar wordt momenteel getransformeerd tot de nieuwe wandelroute “Dwars door Brabant” die in 2026 gelanceerd wordt. Dit maakt de herfst van 2025 het laatste seizoen om de authentieke, ongecommercialiseerde paden te ervaren.
“Ik loop hier al 40 jaar, maar de kleuren van de herfstvennen en de stilte op deze paden blijven me verbazen. Volgend jaar komen de nieuwe bordjes en de mensen die de bordjes volgen – dit is het laatste seizoen van onze verborgen schat.”
Deze contrast tussen oud en nieuw doet denken aan andere Nederlandse gebieden waar moderne ontwikkeling en historisch erfgoed elkaar ontmoeten, maar hier is de natuurlijke component met heidegebieden, vennen en bossen uniek.
In september en oktober van 2025 bloeien de zonnedauw en oeverkruid bij het Wasven, terwijl het heideblauwtje en de zwarte heidelibel boven de vennen fladderen – een natuurspektakel dat zelfs veel Nederlanders niet kennen.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste manier om Bergen op Zoom te ervaren is via het Boswachterspad Brabantse Wal, een route van 7,7 kilometer die start bij een oude geitenstal langs de Abdijlaan in Huijbergen. Volg de groene, blauwe en gele paaltjes met zwarte pictogrammen.
Hoewel Enkhuizen ook indrukwekkende monumentencijfers heeft zonder toeristenmassa’s, biedt Bergen op Zoom de unieke combinatie van monumenten én natuur.
Een lokaal geheim: alle 24 officiële wandelingen in de streek beginnen én eindigen bij een café – een traditie die heeft geleid tot de verkoop van 15.000 exemplaren van de wandelgids sinds 1995. De beste tijd om de stad te bezoeken is vroeg in de ochtend, wanneer het ochtendlicht de gevels van de Grote Markt verguldt.
Zoals bij elke eeuwenoude vestingstad, is Bergen op Zoom een plaats waar geschiedenis en natuurlijke schoonheid elkaar ontmoeten. Maar hier, op de grens van Brabant en Zeeland, waar land en water elkaar ontmoeten en het landschap opeens heuvels vormt, ontstaat een unieke ervaring die binnenkort ontdekt zal worden door het massatoerisme. Mijn advies: ga nu – voordat de rest van de wereld deze verborgen parel in het Nederlandse landschap ontdekt.