De zon glijdt als vloeibaar goud over de eindeloze heidevelden terwijl ik de eerste stappen zet door het verstilde Gasselternijveen. Met slechts 1.886 inwoners en een veenkoloniale architectuur die voor meer dan 80% intact is gebleven sinds de 19e eeuw, voelt dit Drentse dorp als een tijdcapsule. Wat direct opvalt: de kaarsrechte, lineaire stratenstructuur – een erfenis van de veenontginningsperiode die je nergens anders in Nederland zo zuiver aantreft. Ik sta op het kruispunt van de Hoofdstraat en de Vaart, precies 5,3 kilometer van de rand van het Drentsche Aa-gebied.
De verborgen architectuur die Nederlandse historici in 2025 zal verbazen
Wat Gasselternijveen zo bijzonder maakt, is het feit dat hier de koloniale veenarchitectuur vrijwel onaangetast is gebleven. Terwijl ik door de 2,8 vierkante kilometer grote gemeenschap wandel, tref ik een ongeëvenaarde dichtheid van 60% monumentale gebouwen aan – een percentage dat zelfs de beroemdere erfgoedlocaties in Nederland overtreft.
De architectuur hier vertelt een verhaal dat 300 jaar teruggaat, toen turfstekers het landschap vormgaven. Elke woning langs de hoofdstraat toont de typische kenmerken: hoge gevels, symmetrische raampartijen en directe toegang tot wat ooit de veenkanalen waren. Wat opvalt is dat het dorp zijn ‘wieksheid’ heeft behouden – een lokaal begrip voor de ongerepte staat waarin dingen verkeren.
De zon glinstert op de ramen van een voormalig gereformeerd kerkje, nu omgetoverd tot een unieke groepsaccommodatie. Het is een van de vele gebouwen die een tweede leven hebben gekregen zonder hun historische integriteit te verliezen. In augustus 2025 zal dit dorp waarschijnlijk een omslagpunt bereiken, met nieuwe waardering vanuit architectuurhistorici die dit Nederlandse dorp met 19e-eeuwse architectuur beginnen te herontdekken.
Een alternatief voor overvolle toeristische trekpleisters
In tegenstelling tot het nabijgelegen Barger-Compascuum, dat jaarlijks duizenden bezoekers trekt, blijft Gasselternijveen verrassend rustig. Waar populaire bestemmingen zoals dit rustige alternatief voor drukbezocht Giethoorn al ontdekt zijn, behoudt dit veendorp zijn authentieke karakter.
“Je hoort hier nog de wind door de velden en de vogels in de ochtend. Geen bussen met toeristen, geen selfie-sticks. Alleen de essentie van wat Drenthe altijd is geweest.”
De stilte is inderdaad opvallend. Terwijl ik door de lineaire straten wandel, passeer ik slechts een handvol locals. Het gevoel van ruimte is overweldigend – een luxe die steeds zeldzamer wordt in Nederland. Het dorp ligt op slechts 6 meter boven NAP, typerend voor deze streek, maar de horizontale vergezichten creëren een gevoel van oneindigheid.
Wat Gasselternijveen onderscheidt van andere historische dorpen is de combinatie van natuurlijke schoonheid en cultureel erfgoed. Omringd door heide die in augustus op zijn mooist bloeit, biedt het een alternatief voor de overtoeristische hotspots die je vindt bij dit Nederlandse dorp dat meer hunebedden bewaart dan Stonehenge.
Wat de reisgidsen je niet vertellen
De beste manier om Gasselternijveen te ervaren is via de N378, waar je kunt parkeren bij het voormalige gemeentehuis met gratis parkeergelegenheid. Kom op een weekdag in augustus of september wanneer de heide in volle bloei staat maar zonder de weekenddrukte.
Wandel de Hoofdstraat af rond 8 uur ’s ochtends wanneer het gouden licht de gevels van de monumentale panden raakt. Of nog beter – huur een fiets bij Recreatiecentrum Hunzepark (€12 per dag) en verken de omliggende natuurgebieden langs de Veenkoloniën-route.
Voor de ware insiders: er wordt gezegd dat de lokale “verloren dorp” legende het best wordt verteld door de oudere bewoners in het kleine café aan het eind van de Vaart. Bestel een lokaal gebrouwen biertje en vraag naar “het verhaal van de zonken nederzetting” – je zult niet teleurgesteld zijn.
Terwijl ik afscheid neem van Gasselternijveen, neem ik het gevoel van tijdloosheid met me mee. Mijn vrouw Sarah, die alle foto’s voor dit artikel maakte, merkte op dat de lucht hier anders aanvoelt – helderder, zuiverder. Zoals de Drenten zeggen: “Wij huft tied” (wij hebben tijd). In een wereld die steeds sneller draait, is deze veenkolonie een kostbare herinnering aan wat verloren dreigt te gaan als we niet opletten. Ga er heen, niet om te zien, maar om te zijn.